Smoleńsk w Polsce ostatnio znany jest głównie jako miejsce śmierci Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w katastrofie lotniczej. Nie bez znaczenia jest też dla Polaków okolica tego miasta, a w szczególności las katyński, znajdujący się niedaleko. To tam lądując Tupolewem na lotnisku w Smoleński mieli się udać delegacja z Prezydentem na czele, aby uczcić obchody rocznicy zbrodni Katyńskiej.
Ze względu na powyższe okoliczności znaczenie Smoleńska dla Polaków aktualnie jest najistotniejsze, jednakże nie tylko dlatego powinno być ważne. Smoleńsk przez wieki znajdował się na styku kultury polskiej i rosyjskiej. Był miastem przygranicznym. Przez prawie całe XV stulecie naszej ery o Smoleńsk między Polakami a Rosjanami toczyły się zacięte boje. Miasto to przez kilkadziesiąt lat znajdowało się w granicach Rzeczypospolitej.
Ale zacznijmy od początku. Pierwsze wzmianki o tym mieście pojawiają się od IX wieku naszej ery. Był to główny ośrodek plemienia Krywiczów, od których wzięła się łotewska nazwa Rosji – Krevija. Był to jest istotny punkt na szlaku handlowym Waregów do Bizancjum. Pod koniec IX wieku Smoleńsk znalazł się w granicach Rusi Kijowskiej. W okresie średniowiecznego rozbicia dzielnicowego, które u naszych wschodnich sąsiadów nastąpiło nieco wcześniej niż w Polsce istniało od X do XIII wieku Księstwo Smoleńskie, po czym zostało ono wchłonięte przez Wielkie Księstwo Litewskie. Przez cały XIV wiek aż do początku wieku XV Litwa toczyła zacięte boje o Smoleńsk z Państwem Moskiewskim. Litwa ostatecznie przegrała tą walkę i Smoleńsk wszedł pod władanie Moskwy. Jednakże nie na długo, gdyż w XV wieku nastąpił „polski wiek” Smoleńska.
Smoleńsk został zdobyty przez Rzeczpospolitą podczas wojny polsko-rosyjskiej toczącej się w latach 1608-1618, tej samej, w której Polacy na krótki czas zdobyli również Moskwę. W 1611 roku Król Zygmunt III Waza nadał Smoleńskowi prawo magdeburskie. Zostało założone również katolickie biskupstwo smoleńskie, które formalnie przetrwało do XIX wieku. Smoleńsk w polskich rękach nie zaznał spokoju. W latach 1632-1634 toczyła się tzw. wojna smoleńska pomiędzy Rzecząpospolitą a Moskwą, podczas której Smoleńsk był oblegany przez Rosjan. Rzeczpospolita tą wojnę wygrała Smoleńsk pozostał w polskich granicach. Jednakże Rosjanie nie mogli pogodzić się z utratą tego miasta i niespełna dwadzieścia lat później Moskwa ruszyła na Smoleńsk. Od 1654 roku, z krótkimi przerwami, po dziś dzień Smoleńsk pozostaje we władaniu Rosjan. Owe krótkie przerwy to w szczególności czas wojen napoleońskich, krótki epizod lat 1918-19, gdy Smoleńsk wchodził w skład Białoruskiej Republiki Ludowej oraz II wojna światowa, gdy Smoleńsk był zajęty przez Rzeszę Niemiecką.
Czy coś pozostało z polskiej obecności w Smoleńsku? Jeszcze pod koniec XIX wieku Polacy stanowili ponad 6% mieszkańców tego miasta. Zmieniło się to na początku istnienia Związku Radzieckiego, gdy Polacy mieszkający na zachodnich rubieżach ZSRR byli prześladowani i przesiedlani w głąb sowieckiego imperium. Nadal jednak w Smoleńsku pozostały nikłe ślady polskości. Wg spisu powszechnego z 2010 roku, w całym obwodzie smoleńskim narodowość polską zadeklarowało 466 osób, aczkolwiek przypuszcza się, że w obwodzie tym żyje ok. 1000 osób polskiego pochodzenia. W Smoleński jest katolicki kościół, w którym raz w tygodniu odbywają się msze po polsku. Działają tam także organizacje polonijne.
Zawsze większość mieszkańców Smoleńska stanowili Rosjanie. Jednak jako wyrywane z rąk do rąk miasto pogranicza, zachowało ono ślady obecności wielu narodów, w tym Polaków.